Automasaż

Profilaktyka i autoterapia kobiet po leczeniu raka piersi.

Edukacja kobiet po leczeniu raka piersi obejmuje edukację w zakresie profilaktyki i autoterapii. Profilaktyka obejmuje przede wszystkim: pielęgnację i ochronę skóry oraz unikanie czynników, które mogą wyzwalać obrzęk limfatyczny lub nasilać już istniejący obrzęk limfatyczny. Autoterapia jest zalecana podczas całego okresu rehabilitacji, a szczególnie w pierwszym jej okresie, gdzie  pacjentka musi być przeszkolona w zakresie technik wykonywania automasażu, przeciwobrzękowych i przeciwbólowych pozycji złożeniowych i ćwiczeń usprawniających.

Obrzęk limfatyczny ma charakter przewlekły i postępujący oraz stanowi wieloaspektowy problem o charakterze: zdrowotnym, leczniczym, społecznym i ekonomicznym .Spośród wielu rodzajów obrzęków chciałabym zwrócić uwagę  na wtórny obrzęk limfatyczny, który jest powikłaniem po leczeniu nowotworów, limfadenektomii (chirurgiczne usunięcie węzłów chłonnych), uzupełniającej radioterapii, stanach zapalnych spowodowanych drobnymi urazami, ukąszeniami owadów oraz przez mikroorganizmy penetrujące skórę. Jest on przykładem mechanicznej niewydolności układu limfatycznego. Obrzęk limfatyczny kończyny górnej u kobiet po mastektomii i limfadenektomii może być początkowo niezauważalny. Niestety, po przekroczeniu tzw. ”zaworu bezpieczeństwa” układu chłonnego, następuje widoczne nabrzmienie kończyny. Wśród powikłań obrzęku limfatycznego warto wymienić zmniejszenie zakresu ruchomości, zmniejszenie siły mięśniowej, uczucie ciężkości i rozpierania oraz ból obrzękniętej okolicy ciała. Istnieje kilka rodzajów klasyfikacji obrzęków limfatycznych. Zapoznanie się z niżej wymienionymi klasyfikacjami ma na celu przybliżyć Amazonkom proces narastania objawu klinicznego jakim jest obrzęk limfatyczny.

Według prof. L. Olszewskiego  obrzęk limfatyczny kończyny górnej można podzielić na cztery stadia:

I stadium utajone, obrzęk niezauważalny, przy którym często występują subiektywne, negatywne odczucia pacjenta. Czas trwania tego stadium waha się od kilku dni do wielu lat.
II stadium to obrzęk przemijający, widoczny, miękki. Często rozpoczyna się od ramienia, postępując ku dłoni, wycofuje się po ustąpieniu czynnika wywołującego i po elewacji kończyny.
III stadium to obrzęk  utrwalony ,ze stopniowo twardniejącą skórą i tkanka podskórną.
IV stadium to obrzęk twardy, powikłany stanami zapalnymi, zwłóknieniem skóry, prowadzącym do słoniowacizny.
Amerykańskie Towarzystwo Fizjoterapii ustaliło klasyfikację zaawansowania obrzęku limfatycznego, na podstawie różnicy w obwodach kończyn, mierzonych taśmą centymetrową. W tej klasyfikacji wyróżniono trzy stopnie obrzęku:

Stopień łagodny – przy różnicy w obwodach poniżej 3 cm
Stopień umiarkowany – przy różnicy w obwodach od 3 do 5 cm
Stopień ciężki – przy różnicy w obwodach powyżej 5 cm
W celu zapobiegania rozwojowi obrzęku chłonnego w obrębie kończyny górnej po stronie operowanej zaleca się unikanie następujących czynników:

– podnoszenia i noszenia ciężkich przedmiotów lub długiego noszenia lekkich przedmiotów
(zwłaszcza przy opuszczonej kończynie górnej)
– nadmiernego wysiłku
– gwałtownych ruchów i długiego powtarzania tych samych ruchów przy opuszczonych kończynach górnych
– pchania i ciągnięcia
– jakiegokolwiek linijnego, okrężnego ucisku(przez zegarek, biżuterię, ubranie)

-mierzenia ciśnienia tętniczego krwi, robienia zastrzyków i wlewów kroplowych oraz pobierania krwi w obrębie kończyny górnej po stronie operowanej
-gorących kąpieli, okładów i intensywnego opalania się (nie przekraczać temperatury 34 – 38oC)
-długiego moczenia kończyny(np. podczas prania) oraz używania detergentów mogących uszkodzić skórę
-urazów kończyny górnej po stronie operowanej(zadrapań,skaleczeń,oparzeń)
-noszenia ciasnej bielizny i biustonoszy z wąskimi ramiączkami
– ucisku strony operowanej podczas spania, jazdy samochodem(podkładać pod pasy bezpieczeństwa coś miękkiego)

 

W życiu codziennym zaleca się:
-bierne i czynne wysokie ułożenie kończyny podczas wypoczynku i pracy
-noszenie odpowiedniej bielizny i protezy piersi
-korygowanie postawy ciała przed lustrem
-w sytuacji zwiększenia obwodów kończyny górnej należy zaistniałą sytuację zgłosić lekarzowi
– 20 -30 minutowe ćwiczenia ruchowe wykonywane codziennie
-stosowanie klina przeciwobrzękowego
-stosowanie naturalnej formy ruchu w postaci codziennych marszów(spacerów)

 

Szeroko pojęta profilaktyka stanowi najważniejszy aspekt rehabilitacji po leczeniu chirurgicznym raka piersi. Każda pacjentka może świadomie wpłynąć na poprawę swojego stanu zdrowia oraz jakość swojego życia stosując wyżej wymienione zalecenia oraz wykonując autoterapię w postaci automasażu, codziennej gimnastyki i rekreacji.

Jak wpłynąć na przepływ chłonki?

1)Dzięki gimnastyce oraz regularnej aktywności fizycznej wpływamy pozytywnie na :
– mechaniczne oddziaływanie fali tętna na naczynia limfatyczne
– czynność skurczową mięśni gładkich i naczyń chłonnych (limfangionów)

2) Układanie kończyny górnej powyżej poziomu serca  sprzyja działaniu przeciwobrzękowemu poprzez siłę grawitacji. Pozycje ułożeniowe z klinem w trakcie dnia i w nocy działają: relaksująco i odprężająco,  przeciwbólowo, przeciwobrzękowo.

3) Ćwiczenia oddechowe klatki piersiowej mają oddziaływanie „ssące” na naczynia żylne i chłonne. Ćwiczenia oddechowe torem brzusznym poprzez pracę przepony pobudzają układ chłonny do „pracy”.

4) Manualny drenaż limfatyczny oraz automasaż
–  pobudzają tzw. „ pompę limfatyczną”,  która reaguje na rozciąganie ściany limfangionu, dostosowując się do  aktualnego zapotrzebowanie ciała
– uelastyczniają skórę poprawiając wygląd blizn pooperacyjnych oraz zapobiegają uszkodzeniom naskórka z powodu przesuszenia i braku elastyczności,
– działają relaksująco, przeciwbólowo i przeciwobrzękowo

5)Bandażowanie i/lub rękawy kompresyjne, wpływają miedzy innymi na prawidłowe funkcjonujące naczyń limfatycznych oraz znajdujące się w nich zastawki, które zapewniają jednokierunkowy przepływ limfy.

AUTOMASAŻ po mastektomii.

Automasaż jest to masaż wykonywany samodzielnie przez pacjentkę. Jego głównym celem jest usprawnianie przepływu chłonki i krążenia żylnego. Polepszając trofikę wpływa on korzystnie na tkanki i jest on szczególnie przydatny w profilaktyce i zwalczaniu obrzęku po radykalnej operacji raka sutka. Jego poprawne wykonanie zależy od dokładnego przeszkolenia osoby wykonującej automasaż i przestrzegania obowiązkowych zasad. Wśród proponowanych form automasażu najważniejszym celem wdrażania autoterapii w życie pacjenta jest chęć wykonywania jej samodzielnie przez danego pacjenta w domu. Poniższa propozycja technik wykorzystywanych w automasażu ma na celu ułatwić i zachęcić kobiety po mastektomii i limfadenektomii do aktywnego uczestnictwa w długotrwałym procesie rehabilitacji. W razie jakichkolwiek pytań i wątpliwości mogą Panie zwrócić się do fizjoterapeuty po udzielenie dodatkowych informacji.

Uwagi dotyczące automasażu:

Przed automasażem należy dokładnie umyć ręce oraz skórę, która ma być masowana !

automasaż powinien być wykonywany 1-2 razy dziennie ( rano i wieczorem ) przez około 7-10 minut, aby nie  powodować bólu i zaczerwienienia masowanej okolicy ciała (każdy chwyt powtarzamy  ok.5 – 7 razy)
kończynę masowaną układamy tak, by ręka była wyżej niż bark, na klinie lub opieramy o ścianę; pozycja ma zapewnić rozluźnienie mięśni w kończynie masowanej.
by nie podrażnić skóry używamy wazelinę kosmetyczną lub krem do masażu ( krem z arniką, maść nagietkowa, olej kokosowy), zdejmujemy biżuterię
automasaż powinien być delikatny i nie powinien wywoływać bólu
wszystkie ruchy wykonujemy w kierunku do serca (zgodnie z przepływem chłonki i krwi żylnej)
masowanie należy zacząć od miejsc położonych bliżej tułowia i przesuwać się obwodowo
wolny przepływ chłonki wymusza wolne tempo wykonania automasażu, czas trwania automasażu wynosi około 10 minut
masujemy kończynę ze wszystkich stron omijając w początkowym okresie okolicę rany pooperacyjnej oraz okolice ciała poddane radioterapii
w przypadku niekorzystnych zmian na skórze należy przerwać automasaż i skonsultować się z lekarzem
10.   automasaż należy wykonywać w kolejności :
– bark
– ramię
– przedramię
– powrót przez ramię
-ręka
-cała kończyna

Przed automasażem należy pamiętać o :

udrożnieniu węzłów chłonnych nadobojczykowych, pod pachą po stronie nieoperowanej oraz pachwinowych
ćwiczeniach oddechowych torem  żebrowym i brzusznym  np. przy wdechu nosem  unosimy ręce w górę i przy wydechu ustami z opuszczamy ręce w dół ( 2 x) oraz przy wdechu nosem wypychamy ręce brzuchem i przy wydechu ustami ręce opadają na brzuchu w dół
ćwiczeniach uruchamiających układ limfatyczny np. krążenie barkami do przodu i do tyłu

Kierunki przepychania chłonki:

Strona boczna ręki – do węzłów nadobojczykowych lub w kierunku łopatki
Strona przednia ręki – do drugiej pachy lub do węzłów nadobojczykowych
Strona przyśrodkowa i tylna – omijając pachę przez tułów, w dół do węzłów pachwinowych

 

Bark- Głaskanie – od tyłu –  w kierunku łopatki
z przodu –  do węzłów nadobojczykowych.

Ramię –  od łokcia w górę. Techniki – głaskanie (ruchami okrężnymi), wyciskanie (ruchem obrączkowym), ugniatanie (ruchem pulsacyjnym)

Przedramię –  od stawu nadgarstkowego – w pierwszej kolejności przód w drugiej kolejności tył ręki –  techniki jak wyżej. Kierunek masowania t.j. kierunek przepychania chłonki.
powrót przez RAMIĘ – można wrócić głaskaniem lub technikami jak wyżej

Dłoń – w pierwszej kolejności strona grzbietowa ręki  – głaskanie ze złączonymi palcami oraz – głaskanie z rozstawionymi palcami. W drugiej kolejności strona dłoniowa ręki – głaskanie grzebyczkowe.

Palce – każdy palec oddzielnie.

Cała kończyna górna – głaskanie w kierunku przepychania chłonki.

 

Techniki :

głaskanie – wykonujemy całą dłonią, bez ucisku, lekko przesuwając w kierunku do środka ciała.
Wyjątek! W obrębie samej dłoni głaskanie z lekkim uciskiem.
wyciskanie – chwytem obrączkowym – chwytamy rękę tak, aby kciuk obejmował okolicę ręki z jednej strony, a pozostałe palce rozstawione po stronie przeciwnej. Dłoń masująca przesuwa się ruchem ciągłym lekko przyciskając wzdłuż całej kończyny, ze wszystkich stron. Dochodząc do tułowia wykonujemy głaskanie w kierunku czynnych węzłów  chłonnych.
ugniatanie – chwyt obrączkowy (jak wyżej) – ugniatamy ruchem pulsacyjnym.
Opracowanie : mgr fizjoterapii Mirosława Szymańska

Piśmiennictwo :Fizjoterapia w onkologii. Red. M. Woźniewski. Wyd. PZWL, Warszawa 2012.

© 2021 Stowarzyszenie Amazonek "AGATA". Wszystkie prawa zastrzeżone.

Realizacja: KULIKOWSKI-IT.pl Strony internetowe Szczecin